Joeri Calsius bij de Brouwerij over angst
Donderdag 27 november gaf Joeri Calsius een lezing bij de Brouwerij over angsten. Joeri Calsius is fysiotherapeut, psychotherapeut en cultuurfilosoof en gebruikt deze drie disciplines integraal om op een andere dan medicinale manier met angst en vervreemding te leren omgaan. Hij promoveerde op een proefschrift over angsten en won daar de Helsdingen prijs mee.
Tijdens madstudies (een activiteit door stichting Perceval bij de Brouwerij) was een artikel van zijn hand gelezen, dat nogal in goede aarde viel. Daaruit kwam de idee voort om de man te gaan opzoeken in Belgie. Er wilden echter zoveel mensen mee, dat het een beter idee leek om hem naar hier te halen. Ik twijfelde nog of ik wel naar de lezing zou gaan. Want natuurlijk heb ik ook wel eens angsten, maar het is niet zo n issue in mijn leven en ik vroeg me af of ik er wel wat aan zou hebben. Ik ben blij dat ik toch ben gegaan! Want het was een zeer interessante lezing. Heidegger kwam voorbij en Lablanc en de psychoanalyse.
Calsius illustreerde zijn verhaal met drie plaatjes. Een van oermensgrotafbeeldingen in de grot van Lascoux, een plaatje van een schilderij van Holbein en een opstelling van Damien Hirst. In alle drie de werken zaten elementen die de mens gebruikt om zich veilig te stellen. De oermensen deden dat door de bisons te tekenen, in het schilderij van Holbein stonden allerlei meetapparatuur op tafel en in de opstelling van Hirsch waren het kasten vol medicijnen. Die dingen geven ons het gevoel dat we meester zijn over onze situatie. Dat we de wereld bestieren en controle hebben. Punt is dat dat een illusie is. Eigenlijk hebben we helemaal geen macht en controle. Zijn we als het ware overgeleverd aan de goden. Maar dat voelt niet fijn … En zo is het ook met relaties. Het kind denkt dat zijn ouders er altijd voor hem zijn. We denken dat onze partner er altijd voor ons zal zijn. Maar ook dit is een illusie. Mensen kunnen dit verlangeen, of deze eis helemaal niet waar maken. We moeten leren accepteren dat we geen controle hebben en dat onze geliefden ons kunnen verlaten.
Heidegger zegt, dat je dat kunt leren door deze Existentiele angst te doorleven, te doorwerken, en daardoor bij eens sterker zelf uit te komen. Lablanc gelooft daar helemaal niet. Volgens hem is die Existentiele angst zo overweldigend, dat ons ik en zelf er in verdwijnt als we het toelaten. Dus we moeten ons ervan afschermen en het zeker niet gaan doorleven.
Met alle drie de werken, waarmee Calsius zijn verhaal illustreerde, was nog iets anders aan de hand. Er zat in alle drie de illustraties een uitweg, een ontsnappingsclausule. Bij Laxcoux was dat een doorgang aan het einde van de grot, bij Holbein was het een opening naar een christus kruisbeeld in de hoek en bij Hirsch was het een doorgang in de expositie ruimte. Zo n uitweg is essentieel. Als we die uitweg niet meer zien, dan lopen we het risico overweldigd te worden door Exisentiele angst. Zoals de client, waarmee Calsius zijn verhaal illustreerde, die in een sneeuwstorm terecht kwam terwijl de batterij van zijn mobiele leeg was en ook zijn gps het niet meer deed. Alhoewel de man alle schaapjes op het droge had. Een gezin, een goede baan, af en toe sexuele uitstapjes, werd hij overweldigd door angst. Hij kwam tot een soort katharsis, besloot zijn vrouw te verlaten, wat eerst ook weer voor grote angst zorgde, maar uiteindelijk kwam hij er gelouterd uit.
Ik vroeg Calsius of hij dan tegenstander van medicatie was en of hij vond dat je ook bij psychotische verschijnselen de angst moest doorwerken. Calsius betoogde echter dat er verschillende fases zijn. Op het moment dat je in een crisis zit, kunnen die medicijnen heel helpend zijn, maar er komt een volgende fase, waarin je de angsten misschien wel kan doorwerken. Alhoewel hij weinig ervaring met clienten met psychotische verschijnselen heeft. Hij onderscheidt hier Existentiele angst van existentiele angst. Bij Existentiele angst helpt geen therapie (maar misschien wel medicatie), maar op het moment dat het existentiele angst wordt, kunnen therapieen behulpzaam zijn. Calsius werkt vooral met zachte aanrakingen, om spanningen die in de spieren zitten op te lossen en door te praten.
Volgens Calsius moeten we aan de Existentiele angst betekenis geven. Door die betekenis wordt angst vrees. Waardoor het beter te hanteren wordt. En deze betekenis krijgen we door de ander. Ik opperde echter dat als ik wel eens angsten heb, dat het dan juist met vrees begint. Dat ik dan over die vrees ga piekeren of psychotische verschijnselen krijg, waardoor ik geen uitweg meer zie, waardoor de vrees Existentiele angst wordt. Calsius vertelde echter dat deze vrees ook door de ander komt. Vanuit de media bijvoorbeeld. Vrees voor oorlog of voor niet meer rond kunnen komen. Jammer genoeg vond ik zijn antwoord niet echt bevredigend. Bij mij werd juist vrees angt, terwijl bij hem angst vrees moet worden. En hoe dat dan zat, daar kreeg ik geen goed antwoord op.
Wat ik ook interessant vond aan de lezing was het gedeelte over de psychoanalyse. Dat een baby eigenlijk in Existentiele angst leeft, omdat hij nog niet de middelen heeft om betekenis te geven aan zijn gevoelens of indrukken en lichaam. De baby weet niet wat hij aanmoet met gevoelens van eten nodig hebben of aandacht. De moeder moet die geven door de borst te geven, door oogcontact, door knuffelen en zo krijgt de baby ook een eerste besef van het ik. Het was wel een eye opener. Ik dacht, als een baby dus ook al lijdt .. tsja .. dan is er toch wel heel veel lijden .. en is het misschien eens tijd om me in het boedhisme te verdiepen.
Ik vond het in ieder geval een zeer boeiende middag. Ik had er iets heel anders van verwacht. Ik dacht dat de lezing ging over angststoornissen, fobieen en hoe je daar mee om kon gaan. Een beetje clinisch verhaal had ik dus verwacht. Maar dit ging over een heel ander soort angst. Existentiele angst, die ons allemaal kan overvallen. En het is voor iedereen denk ik heel zinnig om over die Existentiele angst na te denken en je af te vragen hoe je daarmee moet omgaan. Tamelijk Zen ook om te leren omgaan met het besef dat je geen controle hebt over je leven, en dat je geliefden je altijd kunnen ontvallen. Daarmee leren omgaan is toch wel een vorm van groei en zelfverwezenlijking. En Calsius probeert deze groei te geven door zijn therapieen. Echter … ook een therapie kan zo n element zijn om controle te krijgen, om ons veilig te stellen. We willen graag geloven dat de volgende therapie weer alle controle geeft en de oplossing. En wat hebben we nu juist uit Calsius verhaal geleerd? Juist, dat dit een illusie is. We moeten leren leven met onzekerheid en in sommige (mijn) gevallen ook met psychische ongemakken.